μούσωνες

Άνεμοι περιοδικοί, εποχικοί, όμοιοι περίπου με τις απόγειες και θαλάσσιες αύρες, από τις οποίες όμως διαφέρουν ως προς τα χαρακτηριστικά, την περιοδικότητα και την έκταση: πράγματι, αντί να αλλάζουν διεύθυνση μεταξύ ημέρας και νύχτας, όπως συμβαίνει με τις αύρες, πνέουν κατ’ αντίθετη διεύθυνση μεταξύ δύο ακραίων εποχών (χειμώνα - θέρος). Έχουν δηλαδή ετήσια περίοδο αντί της ημερήσιας και εκτός από τους παράλιους τόπους επηρεάζουν ακόμα και την ενδοχώρα, όπου ρυθμίζουν περιοδικά το κλίμα. Η κλασική ερμηνεία του μηχανισμού του μ. βασίζεται σε θερμικά αίτια: Στα ρεύματα του αέρα, τα οποία τους αποτελούν, παράγονται προφανώς από τον εναλλασσόμενο εποχικό σχηματισμό κυκλωνικών κέντρων (χαμηλές πιέσεις, ανάκληση ανέμων) στις ηπειρωτικές και θαλάσσιες περιοχές. Η ηλιακή θερμότητα απορροφούμενη με μεγαλύτερη ταχύτητα, αν και μόνο από τα ανώτερα στρώματα του εδάφους των ηπείρων, συντελεί ώστε τα ίδια αυτά στρώματα να θερμαίνουν εξ αναδράσεως την υπερκείμενη ατμόσφαιρα, προσδίδοντας σ’ αυτήν μια ανοδική κίνηση, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός κενού (χαμηλή πίεση) το οποίο αναπληρώνεται παράγοντας ανέμους από τις γειτονικές θαλάσσιες περιοχές· στις περιοχές αυτές η θερμική ηλιακή ενέργεια απορροφάται βαθύτερα από την υγρή μάζα και επομένως αποβάλλεται λιγότερο στην υπερκείμενη ατμόσφαιρα, η οποία, επειδή δεν υφίσταται υπολογίσιμη αύξηση της θερμοκρασίας της, διατηρεί μια πίεση σχετικά υψηλότερη ως προς τις προηγούμενες περιοχές. Αυτό συμβαίνει κατά τη θερινή εποχή, οπότε είναι εντονότερη η επίδραση της ηλιακής ενέργειας, με αποτελέσματα περισσότερο ή λιγότερο έντονα κατά το εξάμηνο που περιέχει αυτήν την εποχή. Αντίθετα, κατά τη χειμερινή εποχή, οι θαλάσσιες επιφάνειες είναι εκείνες που αποδίδουν μέρος της θερμότητας που απορροφήθηκε προηγουμένως, ενώ οι προεξέχουσες επιφάνειες της ξηράς ψύχονται πολύ ταχύτερα και έτσι δημιουργείται μια θερμοδυναμική κατάσταση στα τροποσφαιρικά στρώματα, ακριβώς αντίθετη από εκείνη που περιγράφηκε προηγουμένως. Στην πρώτη περίπτωση τα ρεύματα αέρα, οι μ., που προέρχονται από τους ωκεανούς, φτάνουν πάνω από τις ηπείρους φορτωμένα με υγρασία και προκαλούν εκεί αιφνίδιες, διαρκείς και σημαντικές βροχές· στη δεύτερη περίπτωση το φαινόμενο εκδηλώνεται κυρίως με επίμονους εποχικούς ανέμους, που πνέουν για μεγάλο χρονικό διάστημα από τις ηπείρους προς τους ωκεανούς. Νεώτερες θεωρίες καθιστούν πολυπλοκότερη την ερμηνεία του φαινομένου στον κύκλο όλων εκείνων των στοιχείων που προσδιορίζουν τη γενική κυκλοφορία της ατμόσφαιρας, η δυναμική του οποίου επηρεάζεται από την παρουσία, στα σχετικά ψηλά στρώματα της ατμόσφαιρας, επιβλητικών ρευμάτων (όπως οι αεροχείμαρροι), που δεν έχουν ακόμα ερμηνευθεί καλά από την άποψη της γένεσης και της κατάληξης τους. Σημαντικό πάντως είναι το γεγονός ότι οι μ. αποκλίνουν από την αυθόρμητη πορεία τους εξαιτίας της περιστροφής της Γης, όπως ακριβώς συμβαίνει με τους σταθερούς ανέμους. Κατά τη στιγμή που αναστρέφεται η διεύθυνση τους, οι μ. παράγουν κυρίως φαινόμενα βίαιης διαταραχής, όπως είναι οι τυφώνες κλπ., εκτός από τους μεμονωμένους, περισσότερο ή λιγότερο ισχυρούς, επιβλητικούς σιφώνες ξηράς (tornadoes) και θάλασσας. Μ. κατά αντονομασία είναι της νότιας Ασίας, όπου πνέουν κυρίως από τον Ινδικό Ωκεανό προς το Θιβέτ και αντίστροφα. Προσβάλλονται επίσης από τους μ. οι ακτές της Κίνας, η βόρεια Αυστραλία, οι νοτιοανατολικές περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών, η ανατολική Αφρική, ορισμένες περιοχές της Γουινέας και όλη σχεδόν η νότια Αραβία. Κυκλοφορία των μουσώνων στον Ινδικό ωκεανό κατά τη χειμερινή περίοδο. Το φαινόμενο της αναστροφής της διεύθυνσης είναι ιδιαίτερα φανερό στο βόρειο τμήμα του ωκεανού. Χάρτης που αναπαριστά τους μουσώνες στον Ινδικό ωκεανό κατά τη θερινή περίοδο.

* * *

μούσωνες, οἱ (Α)

(κατά τον Ησύχ.) «οἱ κορυφαῑοι τῶν μαγείρων

καὶ οἱ τεχνῑται».

[ΕΤΥΜΟΛ. Πιθ. < μοῦσα].